آینده سیاسی افغانستان و تغییر معادله قدرت - وبلاگ ادکلن شنل

به گزارش وبلاگ ادکلن شنل، خبرنگاران، گروه بین الملل - وحید پورتجریشی: خروج نیروهای نظامی آمریکا و ناتو از خاک افغانستان، یکی از مهمترین تحولات اخیر منطقه آسیای مرکزی و جنوبی به حساب می آید که این اهمیت بیش از آنکه مربوط به خروج نظامیان آمریکایی باشد، با آینده سیاسی افغانستان و تغییر معادلات میان نیروهای خارجی نقش آفرین در صحنه سیاست این کشور مرتبط خواهد بود.

آنچه مسلم است، افغانستان طبیعتاً هنوز به میزانی از ثبات و استقلال سیاسی دست نیافته که بتوان از تحرکات نیروهای خارجی در این کشور چشم پوشی نموده و وعده های شیرین اداره امور به دست نیروهای دولتی و مردم افغانستان را چندان جدی پنداشت. اما سوال اینجاست که با خروج ادعایی آمریکا از افغانستان، کدام بازیگران خارجی جایگزین واشنگتن در این کشور خواهند شد؟

توزیع قدرت در عرصه سیاست داخلی افغانستان

افغانستان نیز مانند هر کشور دیگری در منطقه آسیای میانه و جنوبی، کشوری متشکل از قومیت های گوناگون است که به طور کلی عبارتند از تاجیکها، ازبکها، هزاره ها و پشتون ها. دستکم از زمان به قدرت رسیدن طالبان در دهه 80 میلادی تا به امروز، فارغ از گرایش سیاسی، چرخش قدرت رسمی در افغانستان همیشه در دست قوم پشتون بوده است. حتی دو رئیس جمهور فعلی و گذشته افغانستان یعنی کرزای و غنی نیز از همین تبار بوده اند. همانطور که می دانیم خاستگاه نژادی پشتون ها در مناطق جنوبی افغانستان و بخش های شمالی پاکستان بوده و جمعیت آنها در کل کشورهای منطقه به بالای 60 میلیون نفر می رسد که این خود به اندازه جمعیت یک کشور عظیم در خاورمیانه محسوب می گردد. لذا گردش همیشه قدرت در میان پشتون ها با توجه به این عقبه پر نفوذ و قدرتمند در ساختار اجتماعی افغانستان چندان عجیب به نظر نمی رسد؛ گردشی که حتی با اشغال خاک این کشور توسط آمریکا و ناتو و خروج قدرت از دست طالبان نیز هیچگاه از دستان قوم عظیم و پر نفوذ پشتون خارج نشد.

افغانستان، باتلاق سیاسی پر هزینه آمریکا

شاید زمانی که جورج بوش دستور حمله نظامی به افغانستان را صادر کرد، تا این حد از حقایق جامعه شناختی این کشور اطلاع چندانی در دست نداشت. اساساً بر اساس اسناد تاریخی موجود، حمایت از طالبان در افغانستان و تقویت این گروه شبه نظامی در دهه هشتاد میلادی، استراتژی رسمی آمریکایی ها برای بیرون راندن نیروهای شوروی از خاک افغانستان بود. اما چند سال پس از اعلام جنگ رسمی طالبانِ افغانستان و شبه نظامیان پاکستان علیه آمریکا و نهایتاً تجاوز نظامی واشنگتن به افغانستان و شکل گیری حضور نظامی 20 ساله فرسایشی و پرهزینه نیروهای آمریکایی در داخل خاک این کشور، گویی واشنگتن به این نتیجه رسید که طالبان تنها بخشی از قدرت در دست پشتون های پر نفوذ در افغانستان بوده و در حقیقت راهی جز تسلیم در برابر این حقیقت اجتماعی که این قوم عظیم غرب آسیا قابل حذف از صحنه سیاسی منطقه نیستند، در پیش رو ندارد؛ نفوذی که با به قدرت رسیدن پیاپی دو رئیس جمهور پشتون در افغانستان، حتی با وجود حضور رسمی و نظامی آمریکا در این کشور، همچنان حفظ شده و حتی طالبان نیز رفته رفته تا حد زیادی قدرت گرفت.

پاکستان، شاه کلید موازنه قدرت در افغانستان

البته تاکید بر این نکته لازم است که طالبان اگرچه عقبه ای از قوم پشتون دارد اما هرگز ابزار سیاسی این قوم نبوده حال آنکه اشتراک در بعضی ویژگی های فرهنگی می تواند در گرایش بعضی اعضا به این گروه موثر بوده باشد. با خروج نظامی آمریکا از افغانستان، بدیهی است که تنها دولت منطقه که توانایی تعامل و کنترل گروه های شبه نظامی داخل افغانستان به ویژه طالبان را دارد، دولت پاکستان خواهد بود.

اما مشکل جای دیگری است. از زمان تشکیل کشور پاکستان در آگوست 1947 و بنا به ماهیت اسلامی این کشور، آمریکایی ها همیشه اسلام آباد را به عنوان شریک دست دوم خود پس از هند به حساب آورده اند. هرچند دو کشور در زمان شوروی سابق همکاری های بسیار نزدیکی با یکدیگر داشته اند که به عنوان مثال، می توان به سرمایه گذاری و حمایت مشترک از مجاهدین بین سال های 1979 تا 1989 به منظور مبارزه با شوروی در افغانستان اشاره نمود اما از ابتدای سال 90 تا 94 میلادی، روابط دو کشور بر سر اقدام پاکستان به ساخت تأسیسات و تسلیحات هسته ای به بهانه لزوم دفاع از خود در برابر هند، تا حدی تیره شد که واشنگتن نخستین تحریم های تسلیحاتی خود علیه اسلام آباد را در همین بازه زمانی اجرا کرد. این تحریم ها در سال 94 به دلیل همراهی پاکستان با واشنگتن در جنگ های داخلی یوگسلاوی سابق و سومالی تعلیق شد و بار دیگر در سال 98 در پی درگیری سیاسی میان هند و پاکستان بر سر مساله تسلیحات هسته ای که به راه افتادن نوعی رقابت تسلیحاتی هسته ای میان دو کشور تبدیل شد، بار دیگر تحریم های آمریکا بازگشته و نهایتاً در سال 2001 با شروع جنگ آمریکا علیه افغانستان، تحریم ها برچیده شدند.

همین فراز و نشیب در روابط دو کشور طی چند دهه گذشته همیشه منجر به دلسردی پاکستانی ها نسبت به رابطه با آمریکا و به ویژه حرکت آهسته آنها به سمت همکاری استراتژیک هر چه بیشتر با روسیه (پس از فروپاشی شوروی) شد. تا جایی که در برهه های زمانی مختلف و زیادی، روسیه جای آمریکا در صادرات تسلیحات نظامی به پاکستان را گرفته است.

البته تنها مشکل آمریکایی ها در تعامل با پاکستان، شوروی و پس از فروپاشی آن، روسیه نبوده است. بلکه حضور چین به عنوان عظیمترین شریک استراتژیک پاکستان به ویژه طی دو دهه اخیر، عظیمترین چالش در برابر آمریکا محسوب می گردد؛ کشوری که اکنون میلیاردها دلار در توسعه بخش های زیر ساختی پاکستان هزینه نموده و حتی شاخه مهمی از راستا یک کمربند - یک جاده یا همان جاده ابریشم جدید را از پاکستان عبور داده است.

حال با محاسبه و در نظر دریافت فاکتورهای مذکور، به راحتی متوجه خواهیم شد که تأمین حداکثری آرامش افغانستان و همچنین تضمین تداوم حضور سیاسی و مالی آمریکا در این کشور، بیش از هر چیز در دستان دولت پاکستان است. بدیهی است هر دو کشور چین و آمریکا برای گسترش حضور همه جانبه خود در افغانستان، حساب ویژه ای روی یاری پاکستان باز خواهند کرد و همین موضوع می تواند به برگ برنده عظیمی در سیاست خارجی پاکستان طی سال های اخیر تبدیل شده و نقش مشخص کننده ای برای تنظیم موازنه قوا میان سه کشور چین، آمریکا و روسیه در افغانستان ایفا نماید چرا که هر گونه حضور مالی کشورهای مذکور در افغانستان و سرمایه گذاری در این کشور، نیازمند فاکتور تأمین امنیت در داخل این کشور است که این فاکتور تنها با کنترل منابع قدرت طالبان میسر خواهد بود.